Slotakkoord der kinderjaren

door Els van Dijk-Schrijvers

Aan het eind van de voordracht van de historica Wally de Lang keken Erik Bierman en ik elkaar aan: dit moet in Socialiter! Eerlijk gezegd had ik tot dan nog nooit gehoord van het Joodsch Lyceum Fisherstraat, dat tijdens de oorlog enige jaren in Den Haag heeft bestaan. Ik ben net na de oorlog geboren in een periode waarin de oorlog nog heel sterk nagalmde. WOII was een van mijn eindexamenonderwerpen voor geschiedenis, maar de oorlogstijd in Den Haag was zeker nog onderbelicht: een stukje daarvan bestaat uit de geschiedenis van dit Joodsch Lyceum. De voordracht van Wally de Lang was gebaseerd op haar boek 'Slotakkoord der kinderjaren'. Ik was nieuwsgierig geworden naar het boek. Het is het relaas van het ontstaan en korte bestaan van het Joodsch Lyceum Fisherstraat, waarvan "onze" Teixeira de Mattos rector is geweest. De auteur heeft hiervoor uitgebreid geschiedkundig onderzoek gedaan en heeft voor het boek ook gebruik gemaakt van dagboeken en ander geschreven materiaal,evenals van interviews met een aantal overlevenden van de school.

Het sterk persoonlijke element dat gepaard gaat aan de minutieuze documentatie, vaak in voetnoten en illustraties, laat haarscherp zien hoe stapje voor stapje, voor de meeste (ook joodse) Nederlanders wellicht eerst nauwelijks merkbaar, al de onmenselijke maatregelen werden ingevoerd en uitgebreid, hoe naïef de Nederlandse overheid en de Joodsche Raad hebben meegewerkt aan de afzondering, vernederingen en later de deportaties van de Nederlandse joden. Heel wonderlijk vond ik het om te lezen hoe er, juist ook van overheidswege, zoveel aandacht werd besteed aan het onderwijs aan de joodse kinderen - zelfs de inspectie bleef op volle toeren draaien -, kinderen die wat de nazisleutelfiguren betrof, ten dode waren opgeschreven. Gelukkig hebben een aantal van hen er toen houvast aan gehad en hebben sommigen er ook later hun voordeel mee kunnen doen. De auteur: "Kennis als voorschot op toekomstig geluk. Kennis als hoop. Hoop als teken van leven." Het verhaal is, zoals Wally de Lang zelf in het nawoord schrijft, aangrijpend en verbijsterend. In het Ten Geleide schrijft Pierre Heijnen, wethouder van Sociale Zaken, Werkgelegenheid en Integratie: "Bijzonder is dat de levenskracht, de wil tot leven en overleven er uit spreken vanuit het perspectief van toen... het is een boek om te lezen en te herlezen. Omdat deze geschiedenis niet mag worden vergeten, omdat uit dit verhaal blijvend lessen moeten worden getrokken."

Ik heb het verhaal met kippenvel en tranen in mijn ogen zitten lezen, en vaak ook met ongeloof. Het moeten aanvragen van ontheffing van het reisverbod dat voor joden gold, voor de reis naar Westerbork, om daarna zelf het treinkaartje voor deze reis te moeten betalen, lijkt toch de absurditeit ten top! Door de feitelijkheid, gekoppeld aan de persoonlijke herinneringen, is het een indrukwekkend stukje van niet alleen joodse of Haagse, maar ook landelijke geschiedenis. Het is goed dat een aantal oud-leerlingen van het Joodsch Lyceum, waaronder Rolf Nihom, een van de sprekers bij deze gelegenheid, het schrijven van deze geschiedenis heeft geïnitieerd. Tot mijn vreugde vernam ik onlangs van hem dat het boek vanaf begin oktober weer in de winkel ligt, in ieder geval bij Paagman, en ook via Rolf Nihom weer te verkrijgen is.

Er verschijnen vele werken over de schrijnende werkelijkheid van de jodenvervolging, maar eigenlijk is er geen boek overbodig. Wat 'Slotakkoord der kinderjaren' betreft: "Moge het (vooral) bijdragen aan het bewaren van de herinnering aan al die lyceïsten, jong en oud, die in opdracht van een duivelse, duistere macht vermoord werden", aldus Nihom in het voorwoord. Voor allen die, zoals ik, geïnteresseerd zijn in geschiedenis, maar lang niet alles weten over deze duistere plek daarin, maar wellicht ook voor hen die er helaas maar al te veel van weten, is het een zeer aan te bevelen werk.

De auteur, Wally de Lang, werkt intussen aan een boek dat nauw verwant is aan 'Slotakkoord der kinderjaren', n.l. de bewerking van het dagboek van dr. G. Italie, docent klassieke talen op het Joodsch Lyceum en vader van onze oud-leerling Ralph (die ook enige tijd in de Fisherstraat op school heeft gezeten), dat veelvuldig is gebruikt bij het schrijven van "Slotakkoord...". Het boek zal foto's bevatten en zij zal daarin ook ingaan op het joods- orthodoxe leven van voor de oorlog: we zullen zeker onder uw aandacht brengen wanneer dit boek het levenslicht zal zien, en dat geldt ook voor het Joods Biografisch Woordenboek dat waarschijnlijk volgend jaar van de hand van Wally de Lang zal verschijnen.

'Slotakkoord der Kinderjaren', Wally de Lang.
ISBN 90-90170987, NUR 668. Prijs ca € 19,50

Uit: Socialiter Najaar 2005